Từ xa xưa, đồ gốm là vật dụng phổ biến, gần gũi với đời sống con người. Đồ gốm có mặt trong suốt chiều dài lịch sử, bên cạnh giá trị vật chất, giá trị sử dụng, đồ gốm mang giá trị tinh thần, giá trị thẩm mỹ, phản ánh đời sống văn hóa của cộng đồng chủ thể sáng tạo ra nó. Trên địa bàn tỉnh Phú Yên, có một dòng gốm cổ một thời vang bóng, đó là dòng gốm Quảng Đức phát tích từ làng nghề gốm Quảng Đức, nay thuộc xã An Thạch, huyện Tuy An.
Làng gốm Quảng Đức có lịch sử hình thành vào khoảng cuối thế kỷ XVII đầu thế kỷ XVIII. Vị trí làng gốm nằm ở hạ lưu sông Cái và gần những trung tâm thủ phủ của Phú Yên trong lịch sử như thành Hội Phú, thành An Thổ, thuận tiện trong việc khai thác, vận chuyển nguyên liệu làm gốm và giao dịch, đưa sản phẩm gốm đến các thị trường tiêu thụ.
Nguồn nguyên liệu phục vụ cho nghề làm gốm ở Quảng Đức được khai thác từ các địa bàn lân cận, như đất sét ở An Định, sò huyết ở đầm Ô Loan, củi đốt lò khai thác tại chỗ hoặc từ đầu nguồn sông Cái. Sản phẩm gốm Quảng Đức đa dạng về chủng loại. Gốm tráng men có: nậm rượu, ché rượu, bình vôi,… Gốm không tráng men có: thống, chum, chậu kiểng, bình hoa, chân đèn, cổ bồng, lư hương và nhiều loại đồ gia dụng khác,… được chế tác bằng nhiều kỹ thuật khác nhau. Đề tài trang trí trên gốm phong phú như: long, lân, quy, phụng; ngư, tiều, canh, mục; hoa sen, hoa mai; tiên ông, tùng lộc, ngựa, chim công, dơi,… Nhiều loại hoa văn và hình tượng trang trí được làm bằng khuôn, sau đó đắp nổi lên sản phẩm, tạo thành các mảng hoa văn với nhiều mô típ sống động, tinh tế. Mỗi hình tượng trang trí đều hàm chứa ý nghĩa, truyền đạt những thông điệp tốt đẹp từ quá khứ.
Kỹ thuật xử lý, pha trộn nguyên liệu, tạo hình, tạo men và nung gốm Quảng Đức có những đặc thù riêng, tạo nên một dòng gốm riêng biệt với những nét độc đáo riêng có. Một đặc điểm điển hình, dễ nhận diện đối với gốm Quảng Đức, đó là dấu vết vỏ sò còn lưu lại trên bề mặt ở hầu hết các sản phẩm gốm tráng men. Điều này được lý giải rằng, các nghệ nhân xưa đã dùng loại nguyên liệu là vỏ sò huyết đầm Ô Loan để chèn xung quanh sản phẩm gốm khi nung với mục đích làm tăng nhiệt độ lò nung, một phần vỏ sò dính vào lớp men của sản phẩm và để lại dấu tích. Mặt khác, với kỹ thuật nung thủ công, nhiệt độ trong lò không đều, nên màu men sản phẩm có sự biến đổi khác nhau, hình thành những màu sắc đa dạng, có những sản phẩm với màu xanh ngọc, đỏ huyết rất đặc trưng, quý hiếm.
Trong thời kỳ phát triển hưng thịnh vào các thế kỷ XVIII, XIX đến đầu thế kỷ XX, sản phẩm gốm Quảng Đức không chỉ được tiêu thụ tại tỉnh Phú Yên mà còn được giao thương rộng rãi đến nhiều địa bàn khác. Minh chứng là nhiều sản phẩm gốm Quảng Đức đã được phát hiện tại các tỉnh Tây Nguyên trong thời gian qua. Cùng với đó, các cuộc thăm dò trục vớt tại các dòng sông ở Nam Bộ cũng đã tìm thấy các sản phẩm gốm Quảng Đức. Hiện vật gốm Quảng Đức cũng được trưng bày ở nhiều bảo tàng tỉnh, thành phố, và hiện diện trong các sưu tập cổ vật tư nhân trong và ngoài tỉnh.
Từ giữa thế kỷ XX trở lại đây, do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, làng nghề gốm Quảng Đức dần mai một, bí quyết kỹ thuật làm gốm tráng men theo phương pháp truyền thống đã bị thất truyền. Nhận thấy gốm Quảng Đức là một dòng gốm tiêu biểu của địa phương, các sản phẩm gốm Quảng Đức là di sản văn hóa quý giá, từ nhiều năm qua Bảo tàng tỉnh đã tập trung sưu tầm, xây dựng thành sưu tập, đưa vào bảo quản, lưu giữ và liên tục bổ sung, nâng tầm giá trị sưu tập hiện vật gốm Quảng Đức. Tại trưng bày này, với 90 hiện vật gốc và 115 hình ảnh, nhằm giới thiệu, phổ biến rộng rãi những giá trị đặc sắc của dòng gốm Quảng Đức, một dòng gốm cổ ở Phú Yên, một di sản văn hóa tiêu biểu trong kho tàng di sản văn hóa của địa phương.

         Nguồn: BTPY